गाउँलेको गाली सहन नसकी विष खाएर बाँचेकी बुद्धमाया विक भन्छिन्ः अर्को जुनी पाएँ, अब छुवाछूतविरुद्ध लड्छु

काठमाडौं भदौ २८,/ धारो छोएको निहुँमा छोरी कुटिइन्। किन भनेर सोध्दा आमा पनि कुटिइन् । सहन नसकेर अदालत पुगिन् महोत्तरी बर्दिबासकी बुद्धमाया विश्वकर्मा। अदालतले न्याय दियो। तर, गैरदलित गाउँलेले तनाब दिइरहे। झन् गाली गरे। सहन नसकेर विष पिइन्। सघन उपचारपछि बाँचेर घर पुगिन्।

उक्त घटना र छुवाछूत समस्याबारे राजकरण महतोले गरेको कुराकानी आजको अन्नपूर्ण पोस्ट दैनिकले छापेको छः

पानी छोएको निहुँमा खास के भएको थियो ?
बैशाख १५ गते साँझको कुरो हो। छोरी मनीषा स्कूलबाट आएर गाउँको सार्वजनिक धारामा गएकी थिइन्। छिमेकी कमला गिरीकी छोरी दिपिका पानी भर्दै थिइन्।

मनिषा धारा छेउमा बसेकी थिइन्। दिपिकाले किन धाराको पक्का (वरिपरि पक्की बनाएको ठाउँ) र मेलै भरेको पानी छोएको भन्दै मेरो छोरीलाई गाली गर्न थालिन् । त्यतिकैमा उनकी आमा कमला गिरी र उनका भान्जा रामबहादुर दाहाल आए।

तथानाम गाली गर्दै जगल्टा समातेर भुत्ल्याए। म घाँस काटेर आएपछि छोरीले भनिन् । कमलाको घर नजिकै रहेको धारामा गएर हात–खुट्टा धुदैं उनलाई मेरी छोरीलाई पानी छोएको निहुँमा किन कुटेको भनेर सोधें।

उनले भनिन्, ‘तेरो छोरीलाई मारेर दबाई गर्थें। बल्ल बाँचेर गई। तँ फेरि आइस्रु ’ त्यसपछि भनाभन हुन थाल्यो। उनले मलाई पनि जगल्टा समातेर कुटपिट गरिन्। अनि मैले भने, ‘मेरै श्रीमान्ले घर बनाइदियो, आज म र मेरी छोरीलाई मारेर दबाई गर्ने ररु’

त्यसअघि पनि छुवाछूतमा कुटाइ खानुभएको थियोरु
कति चोटी कुटे, कति चोटि। परिवारका सबैले एक–एक गरेर कुटाइ खाइसकेको छौं । वैशाखमा पनि कुटाइ खाँदा गाउँका मान्छेहरुलाई भेला हुन भनें । छलफलमा कोही आएनन् । सहेरै बसेको थिएँ। गाउँलेहरुले पनि साथ नदिएपछि कानूनको शरणामा पुगे । अदालतले न्याय दिलायो । तर, समाजले हामीलाई झन् नराम्रो नजरले हेर्‍यो।

अनि, न्याय पाइसकेपछि किन बिष पिउनुभयोरु
घाँस काट्न बारीतिर गएँ । कुटपीटको कुरालाई किन पानी छोएको भन्ने निवेदन हालेको, किन कमला गिरी र रामबहादुर दाहाललाई थुनाको भनेर धेरैले सोधे । पारी गाउँ गयो, त्यसै भन्ने। उता छोरीको घरतिर गएँ, त्यसै भने।

गाउँलेहरुले हाम्रो परिवारलाई देख्नेवितिकै कुरा काट्न थाले हेर कानुनको धाक देखाको भन्थे । ला जिती भन्दै खिल्ली उडाउन थाले । गाउँका सबै मान्छे हाम्रा विरुद्ध एक जुट भएको देखें। सबै मेरो पराई भएको महसुस भयो। मेरो मनमा लाग्यो– बरु गाउँलेले मलाई मारिदिऊन्, तर मलाई हेरेर कुरा नकाटून्।

तपाईंलाई कसैले साथ दिएन रु
के साथ दिनु रु झन् सबै एक जुट भए। त्यसपछि मलाई लाग्यो– दलितले पानी छुनु हुदैंन, छुँदा कुटाई खानु हाम्रो पुर्खैदेखि चलिआएको चलन हो। कानुनको गुहार माग्नु हुँदैन।

प्रहरीमा उजुरी दिएर मैले भुल गरें। मेरै पो गल्ति रहेछ। काटेको घाउमा मल्हम लगाउने कोही गाउँले भेटिनँ । उल्टै केलाई यस्तो गरेको, गाउँमै मिलाउनु पर्दैन भन्दै थर्काए। अदालतको न्याय मेरा लागि निल्नु न ओकल्नु भयो। यो संसारमा बाँच्न मलाई पापझैं लाग्यो । कतिखेर साथमा रुपैंया होला र बिष पिएर मरौं भन्ने लाग्यो।

त्यसपछि विष पिउनुभयो रु
बिष किन्न पनि मसंग त्यति खेर पैसा थिएन । घरबारीको फर्सिको मुन्टा टिपेर बेच्न बर्दिबास बजार गएँ । एक सयमा बेचें । अनि बिष किनें । घरमा छोरा–छोरीलाई उडुस मार्न ल्याएको भनेर ढाँटिदिएँ। न्याय माग्नु सोह्रै आना मेरो गल्ति रहेछ भनेर दिउँसै कोही घरमा नभएको बेला लुकाएर आधि गिलास रक्सीमा बिष मिलाएर खाइदिएँ।

अस्पताल कस्ले पुर्‍यायो, थाहा छ ?
खोई कसले हस्पिटल लग्यो थाहा भएन । हस्पिटल लान लाग्दा मैले भनेको थिएँ, मलाई मर्न देउ, बाँच्न मन छैन । यति थाहा मात्रै छ । त्यसपछी थाहा भएन।

अहिले धारामा पानी थाप्न सहज छ त ?
के हुनु सहजरु गैर दलितहरुले पानी थाप्दा हामीले परै बस्नुपर्छ। धारोको पक्का छुइनु हुँदैन। केटाकेटीले पानी छोइदिए उनीहरुले घोप्टयाएर अर्को पानी थाप्छन् । गाली गर्छन् । पानी छुँदा कुटाई खाइयो, जिन्दगी भरि नर्बिसने चोट मनमा लाग्यो।

तपाईका बालबच्चा कति छन् ?
पाँच जना । चारवटा छोरी र एउटा छोरा । जेठी छोरी मालतीको बिहे भईसक्यो । गरिबीले छोरा भुवनले एसएलसी पढ्दापढ्दै पढाई छोडे । एउटी छोरी मोनिका पढ्दिनन् । अर्की छोरी मनिषा कक्षा ९ मा र कान्छी छोरी मानुषी २ मा पढ्दै छन् । छोरीलाई पढाएर ठूलो मान्छे बनाउने सपना छ मेरो।

तपाईका श्रीमान् र छोरा के गर्नुहुन्छ ?
मेरो श्रीमान्को नाम रामबहादुर विश्वकर्मा हो । उहाँ घर बनाउने काम गर्नुहुन्छ । छोरो भुवन काठमाडौंमा मूर्तिमा बुट्टा भर्ने काम गर्छन् । मेरो सासु र ससुरा पनि हुनुहुन्छ। ससुरा जनकलाल विश्वकर्मासँग आरण चलाउने कला छ।

समाजमा दलितको सीप र श्रम चल्छ, तर पानी चल्दैन है ?
के गर्नु । हामी दलितले बनाइदिएको घरमा बस्न हुन्छ । बुट्टा काटिदिएको मूर्तिलाई मन्दिरमा लगेर पुजा गर्नु हुन्छ । कचिया, कोदालो, खुकुरीमा लगाइदिएको धार चल्छ । तर, हाम्रो पानी चल्दैन।

मन्दिरमा पूजा गर्न जानुहुन्छ ?
अहा, जान्न । धारा अगाडी नै सरकारी बजेट र चन्दाबाट शिव मन्दिर बनाइएको छ । भरखरै मन्दिर बनेको छ । दलितलाई पस्न दिदैनन् भन्ने डरले जाँदिन । भब्सी गाउँको हबल्दार टोलमा हाम्रो एउटा मात्रै दलितको घर छ।

यहाँ बसेको कति वर्ष भयो ?
थुप्रै भयो यहाँ बसेको। १६ वर्षमा मेरो बिहे भयो । म अहिले ३८ बर्षकी भएँ।

माइती घर कहाँ ?
उदयपुर जिल्लाको कटारीमा।

सानामा पनि छुवाछुत भोग्नुभएको थियो ?
कटारीमा त हाम्रो जातीको ठुलो बस्ती छ । त्यहाँ छुवाछुत थिएन । गरिवीले गर्दा बुवाआमाले मलाई पढाउनुभएन। त्यतिखेर छोरीलाई पढाउने चलन पनि थिएन । बिहे गरेर भब्सी आएपछि पानी भर्दा धारामा पर बस्नु पर्ने, दलितले पानी छुन हुँदैन भन्ने कुरा देखें ।

दलितमाथि समाजमा कस्तो व्यवहार गरिन्छ ?
छुवाछुत त समाजमा धेरै हुन्छ। दलितलाई घरभित्र पस्न दिदैनन्। कुकुर बिरालो सहजै जान्छन्। हामीले छोएको पानी पनि खादैनन्।

अनि गाउँमा भोज खान बोलाउँछन् त तपाईहरुलाई ?
बोलाउँछन्। घर बाहिरै बसाएर खुवाउँछन । आप्mनो जाती एक लाईन, दलितलाई छुट्टै लाईनमा खुवाउँछन् । गैर दलितले दलितलाई भोज खुवाउनु परे चामल, दाल, तरकारीहरु दिएर पकाउने जिम्मा छुट्टै दिन्छन् । तर, मलाई उजुरी गरेदेखि गाउँमा कोही पनि भोज खान बोलाउँदैनन् । बोल्नै छाँडिसके।

दलित बिटुलो जातै हो त ?
होला । त्यही भएर त अलग्गै राखेर भोज खुवाउँछ । नछुइने भए हाम्रो पानी पनि चल्थ्यो । धारामा पानी भर्न जाँदा पक्की गरे ठाउँ नै छुइन्छ रे । त्यो जमिनमा उभिँदा यो जमिन छुइदैन ररु तर, मलाई के लाग्छ भने छुवाछुत गर्नु गलत हो। यो समाजको कुप्रथा हो।

छुवाछुत अन्त्य गर्न के गर्नुपर्छ ?
अब गाउँगाउँमा बैठक राख्नु पर्‍यो । छुवाछुत गर्नु हुँदैन, त्यो गल्ति हो भनेर सम्झाउनु पर्‍यो । बुझाउनु पर्‍यो । समाजमा मिलेर बस्नुपर्छ । छुवाछुत हुन नदिन सरकारले निगरानी बढाउनु पर्छ । छुवाछुत गर्नेलाई कडा कानुन लगाउनुपर्छ।

तपाईंको अबको योजना के छ ?
बाँचें।अब छुवाछुत हटाउन लड्छु।